12 / 324 
12
тауында, Баянжүрек деген жерде Біржан мен Сара осы жерде ай-
тысқан деп ескерткіш тас қойылды. Біржан атам барған, Сарамен
айтысқан жерге барып, сол тойдағы айтыста Сараның қазіргі за-
мандағы дарынды сіңлілері шымкенттік Әселхан Қалыбекова, тал-
дықорғандық Қаныша Райысовалармен айтысып, Сара атындағы
бас жүлдені жеңіп алғаныма шүкіршілік қыламын.
11. Біржанның дерті де жұмбақ. Бір жерден оқыдық па, естідік
пе, әйтеуір біреулер оның ауруына диагноз қойып, медицина тер-
минімен атапты. Қазір неше түрлі ғажаптар шығып жатыр ғой,
әйтпесе бір ғасырдан астам уақыт бұрын өмірден озған адамға
диагноз қою қандай қисынға сыяды? Чезаре Ломброзоның атақты
«Гениальность и умопомешательство» деген кітабында өте талант-
ты адамдардың әпенделіктері, ақылға сыя бермейтін ерекше мінез-
құлықтары мен қылықтары, психикалық ауытқулары туралы айты-
лады. Оның айрықша талант пен
(гениальность)
ақыл-естің ауыт-
қу, шалықтауы бірге жүреді деген пікірін ақиқат деп қабылдамасақ
та, жаны бар сөз екендігін жоққа шығара алмаймыз.
Алпыс бір мүшеліме келгенімде,
Құдайым берді науқас ғаріп басқа! – дейді Біржан.
Ел кездім кертөбелмен арықтатып,
Жақсыға сөз сөйледім анықтатып,
Алпыс бір мүшеліме келгенімде
Біржанды қойғаның ба шалықтатып?! – дейді тағы да.
Кейде алпыс үш мүшеліме келгенімде деп айтылып та, жазы-
лып та жүр. Бұл ақынның алпыс үш жасында қайтыс болғанына
дәлдеп айтылса керек. Әйтпесе, қазақта алпыс үш деген мүшел жас
жоқ, алпыс бір мүшел екені әмбеге аян. Ал, ақынның осынау жан
сырынан шалықтау дертіне шалдыққаны және оны құдайдың бер-
гені деп бойсұнғаны, арман-мұңы айдан анық көрініп тұрған жоқ
па? Бұрынғы Кеңес дәуірінде қалыптасқан ұғым бойынша, оны
әлеуметтік әділетсіздіктің құрбаны болды, озбыр үстем тап өкілде-
рі таяқпен басына ұрып, ауруға шалдықтырды, солардың зорлы-
ғына күйінгеннен зарлап өтті деп жазды. Тіпті, оның бауырлары
Ержан мен Нұржанды Біржанға сырқат деп жала жауып, байлап-
матап, қорлықта ұстаған қатыгез, құбыжық етіп көрсетуге дейін
барды. Кеңестік идеологияның сол салқынынан әлі де арыла алмай